Ciągotka, czyli priapizm jest to stan długotrwałego, ponad 4 godziny, często bolesnego wzwodu nie związanego ze stymulacją seksualną bądź mechaniczną. Jest to w urologii stan wymagający pilnej diagnostyki i leczenia.
Rozróżniamy 4 rodzaje ciągotki:
- Postać niedokrwienna, niskoprzepływowa, wenookluzyjna. Jest to najczęstsza postać u dzieci. Jest bolesna, dotyczy ciał jamistych przy jednocześnie miękkiej żołędzi i ciele gąbczastym cewki. Prowadzi do niedotlenienia ciał jamistych i może mieć poważne konsekwencje. Czynnikiem wyzwalającym, ale nie powodem, często jest masturbacja lub nocne wzwody.
- Przerywana, okresowa – nawracające niechciane i bolesne wzwody zwykle samoistnie ustępujące. U tych chorych zdecydowanie częściej może pojawić się w końcu ciągotka niedokrwienna. Występuje często u chorych z anemią sierpowatą i może znacznie upośledza jakość życia dotkniętych nią chorych.
- Wysokoprzepływowa spowodowana zaburzeniem przepływu tętniczego, niebolesna. Uciśnięcie krocza często u dzieci powoduje chwilowe ustąpienie wzwodu. Ta postać jest zdecydowanie rzadsza niż postać niedokrwienna.
- Rzadka postać noworodkowa – wzwód może trwać nawet przez kilka dni. Przepływ przez ciała jamiste jest tutaj zachowany i we wszystkich opisanych przypadkach doszło do pełnego wyzdrowienia bez konsekwencji. Być może ma związek z występującą w tym wieku policytemią.
Przyczyny wszystkich pisywanych przypadków to anemia sierpowata w 65%, białaczka 10%, uraz 10%, idiopatyczna 10% i polekowa 5%. W naszych warunkach oczywiście częstość występowania ciągotki na podłożu anemii sierpowatej jest marginalna, trzeba natomiast być wyczulonym na podłoże hematologiczne (białaczkowe). Szczyt zachorowań to 5 dekada życia, choć nie należy do rzadkości również u dzieci.
Erekcje są zjawiskiem normalnym u dzieci od okresu noworodkowego i mają charakter odruchowy. Obserwowane są często w czasie kąpieli, zmiany pieluchy, cewnikowania pęcherza czy też przy dużym jego wypełnieniu. Nie należy ich mylić z ciągotką.
Ciągotka niedokrwienna może prowadzić do martwicy mięśni gładkich ciał jamistych i ich następowego włóknienia, ze zniekształceniem i skróceniem prącia i zaburzeniami lub brakiem erekcji.
Przyczyną ciągotki wysokoprzepływowej jest najczęściej uraz prącia, krocza czy miednicy, np. w czasie aktywności seksualnej czy w siodle. Przerwanie tętniczek doprowadzających w obrębie ciał jamistych prowadzi do powstania przetok tętniczo-jamistych. Część przypadków priapizmu wysokoprzepływowego jest jednak idiopatyczna.
Ciągotka wymaga pilnej diagnostyki – różnicowania wysokoprzepływowej od niskoprzepływowej – i w razie stwierdzenia tej ostatniej pilnej interwencji. Uważa się, że po 48 godzinach skutki niedokrwienia ciał jamistych są nieodwracalne i skutkują ich zwłóknieniem. Różnicowanie opiera się na wywiadzie (w niskoprzepływowej uraz), objawach klinicznych (ból przy ciągotce niedokrwiennej, prącie twardsze), badaniu przepływów w USG dopplerowskim oraz badaniach gazometrycznych krwi pobranej z ciał jamistych – zazwyczaj już w znieczuleniu ogólnym.
„Domowe” sposoby, które dają szanse na bezinwazyjne zlikwidowanie ciągotki można wymienić doraźny duży wysiłek (np. bieganie po schodach), ejakulacje, oddanie moczu lub zimną kąpiel.
Znieczulenie ogólne przy pomocy ketaminy w wielu przypadkach powoduje ustąpienie priapizmu niskoprzpływowego dzięki jej szczególnym właściwościom w tym zakresie. Po indukcji znieczulenia należy pobrać krew z ciał jamistych do badania gazometrycznego. Jeśli samo znieczulenie nie wystarcza należy aspirować ciemną, odtlenowaną krew drogą punkcji na bocznych powierzchniach ciał jamistych (unikając cewki na spodniej powierzchni prącia i pęczka naczyniowo-nerwowego na jego grzbiecie) przepłukać ciała jamiste ciepłą solą fizjologiczną, a następnie podać do nich rozcieńczoną adrenalinę lub fenylefrynę. W przypadkach opornych w grę wchodzi leczenie chirurgiczne – wytworzenie przetok między ciałami gąbczastymi a ciałem gąbczastym żołędzi (sposobem Wintera) lub cewki (sposobem Quackela). U dorosłych, przy długo trwającej ciągotce niskoprzepływowej można rozważyć od razu wszczepienie protez ciał jamistych.