Badanie ogólne moczu – w badaniu tym urologa interesować będzie przede wszystkim obecność elementów morfotycznych – leukocytów i erytrocytów. Obecność leukocytów powyżej 5 w polu widzenia u chłopców albo 10 u dziewczynek wymaga weryfikacji posiewem. Erytrocyty występują razem z leukocytami w stanie zapalnym a w wyraźnej przewadze w przypadku kamicy moczowej, ciała obcego w drogach moczowych, urazów czy izolowanych krwinkomoczy o charakterze nefrologicznym. Obecność białka może być wtórna do obecności elementów komórkowych lub mieć przyczyny nefrologiczne. Niski ciężar właściwy może wiązać się z upośledzoną zdolnością nerek do zagęszczania, dużą objętością wydalanego w ciągu doby moczu i „przeciążeniem” objętościowych dróg moczowych prowadzącym do ich poszerzenia

Badanie bakteriologiczne moczu – dla jego wyników najistotniejsze znaczenie ma poprawne technicznie pobranie materiału. Narządy moczowo płciowe powinny być umyte, mocz pobrany ze środkowego strumienia i wysiany w laboratorium bakteriologicznym w ciągu godziny (chyba że został pobrany na „Uromedium”). Szczególnie dużo nieporozumień wynika przy pobieraniu moczu u noworodków i niemowląt do woreczka. Jest on z założenia nadkażony florą skórną i kałową toteż wyniki dodatnie i wątpliwe powinny być rozpatrywane w kontekście innych objawów i wyników badań. Wdrażanie na podstawie takich posiewów agresywnej antybiotykoterapii jest przesadą. Uważam, że lepiej jest wykonać poprawne badanie bakteriologiczne, nawet pobierając mocz cewnikiem. Bywa, że maluchy nawet przy tym nie zapłaczą, czyli nie ma tu wielkiej inwazyjnosci.

USG układu moczowego – jest niebolesnym, bezinwazyjnym i ogólnie dostępnym badaniem. Nie wyobrażam sobie konsultującego urologa nie mogącego wspomóc się w badaniu fizykalnym badaniem ultrasonograficznym – pozwala to natychmiast wykryć ewidentne pilne problemy urologiczne. Dodatkowe informacje wnosi staranne USG wykonane przez doświadczonego ultrasonografistę dziecięcego – ci jednak są rzadko spotykani i specyficzni w porównaniu z powszechnie dostępnymi ultrasonografistami. Oprócz rozpoznania ogólnie mówiąc cech zastoju w drogach moczowych USG jest niezwykle pomocne w diagnozowaniu anatomii zdwojeń dróg moczowych. Badanie powinno się wykonywać przy wypełnionym i przy pustym pęcherzu. Dużego wyczucia wymaga interpretacja USG wewnątrzłonowego oraz u noworodków i młodych niemowląt. Stwierdzane tu często niewielkie poszerzenia dróg moczowych mają charakter niewinny i przemijający, czasem niepotrzebnie budzą wielki niepokój rodziców.

Cystografia mikcyjna – jest już zdecydowanie mniej przyjemnym badaniem niż powyższe… i często źle znoszonym przez dzieci, które chyba przeraża sceneria. Dolegliwości bólowe to cewnikowanie – nie wiem nawet czy słowo bólowe jest adekwatne. Spokojna kilkulatka zniesie to bez mrugnięcia okiem, chłopiec też potrafi nie płakać, choć na pewno jest to dla niego bardziej nieprzyjemne. Tak więc płacz jest głównie wynikiem strachu i stresu. Po założeniu cewnika akcja przenosi się do pracowniu RTG. Dziecko układa sie na stole rentgenowskim  po czym wypełnia pęcherz poprzez cewnik solą fizjologiczną z kontrastem rentgenowskim, najczęściej przy pomocy zestawu do wlewów kroplowych, rzadziej wprost ze strzykawki. Trwa to kilka minut. W tym czasie podgląda sie pęcherz i jamę brzuszną na monitorze RTG. Badanie kończy usunięcie cewnika i mikcja – czyli oddanie moczu przez dziecko na stole do pieluszki. W tym momencie, szczególnie u chłopców należy wykonać zdjęcia skośne obrazujące cewke moczową.

Celem badania jest uwidocznienie odpływów pęcherzowo-moczowodowych, ewentualnych ubytków cienia w pęcherzu (nowotwory), uchyłków pęcherza i w końcu cewki moczowej (szczególnie u chłopców).

Ideałem dla badania cystograficznego jest połączenie go z urodynamiką, czyli tak zwana videourodynamika. Pozwala ona na powiązanie obrazu anatomicznego dróg moczowych do panującego w pęcherzu ciśnienia i objetości pęcherza. Ze względów sprzętowych badanie takie jest dostępne jedynie w 2-3 miejscach w Polsce. Wykonujący badanie w sposób tradycyjny powinien pamiętać, że pęcherz ma swoją skończoną pojemność i w dodatku opisaną odpowiednimi regułami dla wieku,  a pęchez pownien być wypełniany pod określonymi ciśnieniami, odpowiednio 15cm H2O(typowe końcowe ciśnienie wypełniania przy którym odczuwamy silne parcie) i 30-40cm H2O (ciśnienie, które jest w stanie wygenerowć fala perystaltyczna moczowodu). Niedopuszczane jest wieszanie zbiornika z kontrastem metr ponad dzieckiem!

Do interpretacji cystografii nie należy podchodzić mechanicznie i nie przywiązywać nadmiernej wagi do odpływów I i II stopnia, które przy braku innych objawów i nieprawidłowości w badaniach nie mają znaczenia klinicznego.

W Krakowie najsprawniej można wykonać cystografię odpłatnie w  Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Prokocimiu za ok. 250PLN. Do badania konieczne jest przedłożenie aktualnego jałowego badania bakteriologicznego moczu. Obie placówki wymagają nawet na badanie odpłatne skierowania od urologa dziecięcego lub chirurga dziecięcego.

Urografia dożylna – służy ocenie anatomii dróg moczowych i w mniejszym stopniu stanu czynnościowego nerek. Polega na podaniu dożylnym środka kontrastowego, który natychmiast wychwytywany jest przez nerki i wydzielany do moczu. Klasyczna urografia w tradycyjnych pracowniach RTG ma swoje rytuały. W wersji urologicznej wykonujemy zdjęcia w 5, 15, 30 i 60 min po podaniu kontrastu – uwidaczniają się wszystkie przestrznie płynowe powiązane z czynnym miąższem nerkowym. Ich deformacje z kolei mogą świadczyć o innych schorzeniach, np. obecności nieczynnego układu nerki podwójnej, torbieli czy guza nerki. Urografia jest na pewno lepiej tolerowana przez dzieci niż cystografia – jedyna przykrość wiąże się z założeniem wkłucia dożylnego.
Tradycyjne kontrasty jonowe powodowały reakcje uczuleniowe, czasami prowadzące aż do wstrząsu. Obecnie stosuje się o wiele częściej nowoczesne środki kontrastowe pozbawione tych wad. Może jednak warto się upewnić, szczególnie jeśli dziecko jest alergikiem.
Przygotowanie do badania to lewatywa rano w dniu badania (gotowe zestawy ENEMA w aptece), odgazowanie czyli węgiel medyczny lub espumisan wieczorem i rano przed badaniem. Warunki techniczne często są najgorsze u niemowląt ze względu na stopień zagazowania. Czasami karmimy dziecko w trakcie badania i uwidaczniamy nerekę poprzez płyn zgromadzony w żołądku.
Urografii nie wykonuje się u noworodków ze względu na niedojrzałość czynnościową nerek.

Renoscyntygrafia – wnoszone przez nią informacje częściowo pokrywają się z tymi dostarczanymi przez urografię, jest to jednak badanie mniej inwazyjne (mniejsza dawka promieniowania)  i w zależności od użytego znacznika dające więcej informacji o stanie miaższu nerkowego lub pasażu moczu. Znacznik (typowo DTPA, DMSA, glukonian, MAG) to specyficzny związek chemiczny związany z izotopem promieniotwórczym (pomimo nazwy mniej groźny od promieni roentgena), którego losy po podaniu śledzone są przy pomocy gamma-kamery. Każdy ma swoją charakterystykę i jest nieco odmiennie traktowany przez miąższ nerkowy. Podawany jest dożylnie podobnie jak kontrast w urografii. Oceniana jest położenie i morfologia nerek (aczkolwiek bez detali anatomicznych), obecność ubytków czynnego miąższu, sprawność z jaką miąższ nerek radzi sobie z wydaleniem znacznika i pasaż zawierającego go moczu.
Badania powinno być wykonywane albo z cewnikiem w drogach moczowych (a pisałem, że to badania mało inwazyjne…) albo przynajmniej pacjent powinien w jego trakcie oddać mocz by wykluczyć opóźnienie pasażu spowodowane przepełnieniem pęcherza.
Najistotniejsze dla nas informacje to: potwierdzenie bloku w odpływie w wodonerczu, udział procentowy danej nerki w całkowitym klirensie (podstawa do usunięcia nerki  i monitorowanie stanu czynnościowego na przestrzeni czasu) oraz obecność blizn – ubytków czynnego miąższu.

Tomografia komputerowa – ma zastosowanie najczęściej w diagnostyce onkologicznej oraz ocenie urazów nerek. Jej mniejsza dostępność i koszty nie czynią z niej narzędzia stosowanego rutynowo, choć prawdopodobnie to się zmieni.

Rezonans magnetyczny (NMR) – na obecnym etapie jest zbyt kosztowny i mało dostepny by był stosowany rutynowo. Ponadto długi czas pojedyńczej sekwencji kiedy pacjent musi pozostawać bez ruchu sprawia, że dzieci muszą być znieczulone w asyście anestezjologa. Niemniej jednak NMR z kontrastem łączy zalety urografii i scyntygrafii będąc nieszkodliwym i niezwykle dokładnym.

Badanie urodynamiczne oraz cystoskopia jako kolejne w arsenale diagnostyki urologicznej u dzieci opisane są w odnośnikach ze strony głównej.